Wstępne sprawozdanie z sezonu wykopaliskowego 2009

W trakcie prac archeologicznych prowadzonych w sezonie 2009 odsłonięto pięć kwadratów (6, 8, 12-14) o łącznej powierzchni 135 m2 oraz prowadzono niezbędne prace na odsłoniętych w zeszłym roku 5 kwadratach (1-5) o łącznej powierzchni 125 m kwadratowych. W porozumieniu z kierownikiem polskiej misji studenci archeologii IA Uniwersytetu w Odessie, w ramach swojego stażu uniwersyteckiego na stanowisku Tyritake, wykonali w pierwszej połowie lipca na terenie wykopu Polskiej Misji Archeologicznej sondaż o powierzchni 35 m kwadratowych (kwadrat 7). Łącznie zatem odsłonięta powierzchnia „polskiego” wykopu wynosi 295 m2. Oprócz materiału masowego w trakcie kampanii pozyskano 90 zabytków wydzielonych, z których 23 (monety, fragmenty zapinek, inskrypcji, detali architektonicznych, imadeł ze stemplami, maski terakotowej, zdobionej ceramiki, pocisku, przedmiotów metalowych, przęśliki) zakwalifikowano, ze względu na wartość ekspozycyjną, do przekazania Muzeum Kerczeńskiemu.  

W pierwszej fazie prac wykopaliskowych skoncentrowano się na pracy w kwadratach 6 oraz 8. W kwadracie 6 po dotarciu do poziomu odsłoniętego w zeszłym roku płytowania kamiennego nie osiągnięto nienaruszonych warstw kulturowych. Nie znaleziono tam także żadnego interesującego materiału archeologicznego. Wzmocniło to przypuszczenie, iż obszar kwadratów 3, 6 został zniwelowany podczas budowy w latach 70-ych XX w. asfaltowej drogi dojazdowej i parkingu. Ta konstatacja wpłynęła na decyzję o wyznaczeniu obszaru eksploracji archeologicznej w roku 2009 i następnych.

W kwadracie 7 odsłonięto dobrze zachowane fragmenty zachodniego muru obronnego Tyritake. Potwierdziło to przypuszczenie, iż w poprzednim sezonie udało się zlokalizować wykop nr XIV prof. Gajdukiewicza, którego eksplorację przerwała wojna a lokalizację utrudniała przez lata niekompletna dokumentacja i zmiany topograficzne jakie zaszły podczas II wojny światowej. Po uzyskaniu tej pewności podjęto wspólnie z ukraińskimi partnerami decyzję o założeniu kwadratów 8 i 9 i odsłonięciu w kwadracie 8 dalszej części muru obronnego oraz płytowania kamiennego wraz z kanałem odpływowym (odsłoniętymi częściowo podczas ubiegłorocznej kampanii w kwadracie 2). Założone rezultaty osiągnięto w ciągu pierwszych dwóch tygodni wykopalisk. Ze względu na wartość ekspozycyjną muru obronnego strona ukraińska podjęła decyzję o jego konserwacji i rekonstrukcji jeszcze w tym roku. Przy doczyszczaniu konstrukcji w kwadracie 8 okazało się też, iż odsłonięto dobrze zachowane pozostałości kamiennego muru (zapewne część domu) i płytowania istniejących przed wybudowaniem muru obronnego. To odkrycie stanowi wkład polskiej misji w badanie nad systemem fortyfikacji Tyritake w okresie archaicznym i wymaga rewizji dotychczasowych ustaleń dotyczących zachodniej części fortyfikacji Tyritake. Jest to jedno z ważnych zadań na przyszłe sezony. Z kwadratu 8 pozyskano nieco ciekawego materiału (głównie ceramika) dopiero pod koniec wykopalisk, kiedy podczas doczyszczania wykopu na potrzeby dokumentacji fotograficznej osiągnięto spąg nienaruszonej warstwy kulturowej. Wstępnie datowano materiał na koniec VI - V w. przed Chr.

W związku z nowymi ustaleniami po eksploracji kwadratów 6 oraz 7 i 8, podjęto decyzję o wyznaczeniu w terenie granic dawnego wykopu XIV. Osiągnięto bowiem wstępne cele wyznaczone dla ekspedycji MNW, to jest identyfikację w terenie wykopu XIV oraz odsłonięcie (niemal 10 m bieżących) fragmentu zachodniego muru obronnego z okresu archaicznego w celu jego zakonserwowania i częściowej rekonstrukcji. Na kolejnym etapie prac Misji MNW głównym celem jest dążenie do odsłonięcia części miasta między wykopem XIV a wykopem XXVI, co pozwoli odsłonić szeroki pas miasta od zachodniej do wschodniej jego granicy. Umożliwi to stworzenie pierwszego na Ukrainie parku archeologicznego prezentującego zabudowę antycznego miasta greckiego jednocześnie pozwalając na eksplorację centrum antycznego miasta greckiego.

W celu osiągnięcia tych celów wytyczono kwadraty 10-14 omijające granice wykopu XIV i rozpoczęto eksplorację kwadratów 12-14. Rezultaty osiągnięte w kwadratach 3 oraz 6 (patrz wyżej) pozwoliły stwierdzić, że eksploracja kwadratów 10-11 na obecnym etapie badań jest niecelowa.

Pierwszy etap eksploracji wymienionych wyżej 3 kwadratów był niezwykle uciążliwy i jałowy ze względu na konieczność przedostania sie przez około półmetrowej grubości warstwę pozostałą po niwelacji betonowych baraków z lat 30-ych XX wieku wybudowanych na tym terenie dla robotników. W kwadracie 12 do końca sezonu wykopaliskowego nie osiągnięto poziomu nienaruszonych warstw kulturowych. W kwadracie 13 natrafiono na poziomie 17,55 m (0,69 m poniżej poziomu rozpoczęcia prac) na ślad jamy, której eksploracja trwała do końca sezonu wykopaliskowego. Okazało sie, że mamy do czynienia z ziemianką wyposażoną w gliniany piecyk. Eksplorację ziemianki zakończono na poziomie 16,5 m co pozwala stwierdzić, że pierwotnie miała ona ponad metr głębokości. Zarówno konstrukcja ziemianki jak materiał z niej pozyskany pozwalają przypuszczać, że mamy do czynienia z obiektem kultury sałtowo-majackiej (zapewne jej twórcami byli Chazarowie) istniejącą między VIII a X w. po Chr. Ustalenia te wymagają jednak jeszcze weryfikacji.

W kwadracie 14 prace rozpoczęto na poziomie 18,33 m a zakończono na poziomie 16,69 m. Odsłonięto tu pozostałości konstrukcji kamiennych z okresu rzymskiego bądź późno-antycznego. Wstępnie zidentyfikowano konstrukcje jako fragment domu z dziedzińcem i schodami wiodącymi do piwnicy. Ostateczna identyfikacja wymaga jednak dalszej ekploracji na obszarze przylegającym do kwadratu 14 (konstrukcje wychodzą poza jego granice). Jako jednego ze stopni odsłoniętych schodów użyto wtórnie fragment kamiennej latryny bądź podstawy pod amfory. Bez względu na ostateczną identyfikację jest to niezwykle ważny i stosunkowo rzadko spotykany zabytek. Analiza planów z przylegającego od zachodu wykopu XIV pozwoliła stwierdzić, iż bardzo podobną konstrukcję odkrył w latach 30-ych prof. Gajdukiewicz. Można zatem wstępnie założyć, że Misja MNW w sezonie 2009 rozpoczęła odsłanianie zabudowań należących do kwartału mieszkalnego Tyritake. Pozwala to żywić poważne nadzieje na ważne odkrycia w przyszłych sezonach.

Prace Misji MNW wzbudziły wielkie zainteresowanie zarówno pośród archeologów uczestniczących w pracach sąsiednich misji archeologicznych jak i polskiego MSZ oraz mieszkańców Krymu. W związku z tym w trakcie prowadzenia prac odbyło sie szereg wizytacji oraz udzielono wywiadów dla mass-mediów informujących o aktywności MNW na Tyritake i w Kerczu. Najważniejsze z owych spotkań to wizytacja Tyritake przez uczestników konferencji poświęconej problemom konserwacji stanowisk archeologicznych na Krymie oraz prof. Aleksandry Hnatiuk, attache kulturalnego polskiej ambasady w Kijowie. W skład delegacji uczestników konferencji wchodzili czołowi badacze ukraińscy z prof. Kryżyckim i prof. Krapiwiną z ukraińskiej Akademii Nauk (Kijów) oraz badacze rosyjscy z dr Aleksandrem Butiaginem i dr Olgą Sokołową z Ermitażu. Prof. Hnatiuk zapoznała się nie tylko ze stanowiskiem archeologicznym ale także z całym programem współpracy między MNW a Muzeum Kerczeńskim. Bardzo pozytywnie oceniła dotychczasową działalność czemu dała wyraz podczas konferencji prasowej w Kerczu a także w czasie rozmowy z panią Natalią Gałczenko, dyrektorem Muzeum Kerczeńskiego. 

Prace polskiej misji znalazły swoje odzwierciedlenie także w ukraińskich mass-mediach w postaci artykułów w prasie oraz reportaży zamieszczanych na sajcie miasta Kercz (Kerch.com.ua) pod adresami http://kerch.com.ua/articleview.aspx?id=9337;  http://kerch.com.ua/articleview.aspxid=9304; http://kerch.com.ua/articleview.aspx?id=9190.  

Sezon 2009 można zatem uznać za niezwykle udany zarówno pod względem naukowym ale także dla rozwoju dalszej współpracy między oboma muzeami i pogłębiania więzi medzy społeczeństwami Polski i Ukrainy.