Raport z wykopalisk w Olbii 2021

Alfred Twardecki

 

Wstęp

Misja Polskiej Misji Archeologicznej Olbia, Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Olbii Pontyjskiej w tym sezonie trwała od 5 lipca do 14 sierpnia 2021 r. W dniach 5-11 lipca prowadzono badania przygotowawcze (odbiór sprzętu przetransportowanego z Polski, rozbicie namiotu, sprawdzenie sprzętu przed użyciem, przygotowanie zaplecza i stanowisk do pracy laboratoryjnej), prace na wykopie trwały od 12 lipca do 3 sierpnia, prace dokumentacyjne od 18 lipca do 14 sierpnia. 

Badania archeologiczne prowadzone na terenie wykopu R-23 na terenie rzymskiej cytadeli w Olbii, stanowiły kontynuację badań wykopaliskowych z lat 2016-2018. Ich celem była weryfikacja dotychczasowych ustaleń dotyczących funkcji, datowania i przynależności kulturowej obszaru. W rezultacie prowadzonych prac powiększono dotychczasowy wykop (kw. 210, 211, 230, 231, 150, 251) o cztery nowe kwadraty, przylegające do dotychczasowego wykopu od południa i południowego-wschodu (kw. 252, 270, 271, 272, rys. 1 i 2). Kwadraty te wybrano nieprzypadkowo: na zdjęciach lotniczych stanowiska wykonanych po pożarze pokrywy roślinnej w roku 2017 r. widać wyraźnie zarys zabudowy na planie prostokąta, której przypuszczalne mury przybiegają pod kątem zbliżonym do pozostałości budowlanych zadokumentowanych w „starym wykopie” (płn.-zach. – płd.-wsch., ryc. 3).

Decyzję o rozszerzeniu wykopu w kierunku południowo-wschodnim zapadła po szczegółowych kwerendach preprowadzonych w latach poprzednich a szczególnie w pierwszej połowie 2021 r. i szeregu konsultacji z dr. Hab. Ałłą Bujskich oraz ukraińskim i polskim kierownikami wykopów. Szczególnie pomocne okazały się tutaj raporty wykopaliskowe z okolicznych wykopów oraz szczegółowy przegląd fotograficznej dokumentacji wykonanej z drona w latach poprzednich. 

W tym miejscu należy także dodać, że analiza wyników wykopalisk prowadzonych w roku 2021 była w dużej mierze wsparta szczegółowymi kwerendami zarówno rękopisów raportów wykopaliskowych z sąsiednich wykopów, jakich fotokopie pozyskano podczas poprzednich lat prac studyjnych w Olbii, jak i kwerendach zabytków z owych wykopalisk znajdujących się w magazynach Rezerwatu historyczno-archeologicznego w Olbii. Te prace, prowadzone w pierwszej połowie 2021 r., okazały się niezwykle pomocne podczas planowania kampanii i analizowaniu jej rezultatów. 

 

Rys. 1. Obszar wykopu na koniec kampanii w 2021 r. na tle siatki archeologicznej stanowiska.

Rys. 2. Plan Ortofotograficzny wykopu R 23. Stan na koniec kampanii w 2021 r. 

Ryc. 3 Fotografia z 2017 r. ukazująca ślady potencjalnej konstrukcji prostokątnej usytuowanej częściowo w południowo-wschodnim narożniku wykopu R 23.

Skład misji

W skład misji w 2021 r. wchodzili: dr Alfred Twardecki (IAE PAN, kierownik misji z polskiej strony, inskrypcje greckie), dr hab. Ałła Bujskich (IA NANU, kierownik misji ze strony ukraińskiej, ceramika grecka), dr Piotr Jaworski (WA UW, kierownik wykopu z polskiej strony, monety antyczne), dr Maria Nowiczenkowa (IA NANU, kierownik wykopu ze strony ukraińskiej, zabytki metalowe). Ponadto do zespołu należały osoby odpowiedzialne za dokumentację zabytków: Diana Święcka (kierownik zespołu dokumentacyjnego), Sylwia Groń (rysownik), Ryszard Mieszek (rysownik), Magdalena Pelc (rysownik). Za prace geodezyjne odpowiedzialna była pani Magdalena Antos. Z ukraińskiej strony polska polską misję wsparli ukraińscy archeolodzy: dr Sergei Didenko (Narodowe Muzeum Historii Ukrainy, ceramika późnoantyczna), Olga Puklina (Narodowe Muzeum Historii Ukrainy, szkło antyczne). 

W pracach na wykopie, odbywając swoje praktyki wakacyjne, brali udział studenci i pracownicy nastepujacych ukraińskich uczelni:

Grupa z Uniwersytetu Pedagogicznego w Berdiańsku (Ukraina, 24.07-06.08.2021): dr hab. Walentina Papanowa (kierownik praktyki), Oleksii Korotkii (kierownik grupy), studenci: Andrii Bajrak, Anastasia Bondarenko, Mikoła Kirow, Walerij Grebennikow, Jurij Krasnikow, Mikita Kirow, Afina Kosogor, Anastasia Łukjanczenko, Andrii Matrosow, Rostisław Perezwiencew, Iwan Rewin, Ganna Riżowa, Wasilisa Sokołowa, Olga Charoman, Dmitro Szewczuk, wolontariusze Berdianskiego Towarzystwa Archeologicznego”Olwija-Argo”: Oleksandr Biełow, Sergii Bondarenko, Sergii Zatora, Mikoła Iwaszina, Arman Ildiz, Switłana Ljaszko, Pawło Machno, Andrii Tokowienko, Andrii Szczerbina.

Grupa z Lwowskiego Uniwersytetu im. Iwana Franko, dr hab. Anastasia Baukowa (kierownik praktyki), studenci: Oleksandra Słobodjaniuk, Andrii Tancjura, Alina Masjuk, Rostisław Motika, Bogdan Mielniczuk, Darina Koniw, Roksolana Dowgulicz, Darina Dobrowolska, Bogdan Wieremienko, Walerii Leń; wolontariusze: katerina Należita, Anna Szwyd, Władisław Muntjan, Pawło Łucik, Rostisław Pelech, Jurii Gaszkiw, Roman Pidpierigora, Witalii Misak, Jarosław Belii, Roman Kurcz, Andrii Kriłow, Anastasija Nazarenko, Katierina Demjanenko

Ługańsk, Szkoła Policyjna: Andrei Martynow (kierownik praktyki), Artiem Jaroszenko (kierownik grupy), studenci: Anton Tjagnyrjadno, Jekaterina Tjagnyrjadno, Jekaterina Sokirko, Jewgenija Jakuba, Aleksandr Arłanow, Darja Szalajkina, Karina Czuguenko, Kirił Czmyr, Dmitrii Fedoruk, Danił Krysztopa, Oleg Gusinskii, Oleg Martynow, Maksim Perepelica, Darja Swiszczewa, Tatjana Chamczicz, Nadieżda Dobrochotowa, Ilja Danczenko, Władimir Bykow, Anastasija Jaroszenko, Marija Cepljajewa

Wolontariusz z Kijowa: Michaił Szwarcew.

Przebieg prac

W kwadratach eksplorowanych w bieżącym roku, udało się usunąć warstwy humusowe i zasypowe, a także częściowo rumowisko kamienne (kw. 252, 271, 272), zalegające nad najmłodszym poziomem użytkowania stanowiska w starożytności, scalając w ten sposób stratygraficznie całą powierzchnię wykopu, liczącą obecnie 250 m² (ryc. 4). W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że odsłonięty obszar ten stanowi część większego kompleksu o charakterze mieszkalno-produkcyjnym, datowanym per analogiam na podstawie znalezisk ruchomych, na IV-początek V w. n.e. (Twardecki, Bujskich, 2021). Usytuowane w północnej („starej”) części wykopu jamy gospodarcze eksplorowane w tym roku (jama 5, 6, 7), wypełnione były zasypem ziemno-kamiennym zawierającym materiał kostny i ceramiczny. W kw. 270 odkryto południową krawędź „platformy” (dziedzińca ?), którego powierzchnia pokryta jest gliniastą, ubitą ziemią, zajmującego znaczną część odsłoniętych w poprzednich sezonach kw. 230 i 250 (ryc. 5). Na południe od wspomnianej granicy „platformy” zaobserwowano akumulację o charakterze zbliżonym do tej, która zalegała na północ od niej (warsztat kościany). Podobnie jak tam, warstwy sedymentowe obfitowały w kości oraz późnoantyczny materiał ceramiczny. Na podstawie znalezisk, m.in. grzebienia kościanego (ryc. 6), sprzączki od pasa, barbarzyńskiego, odlewanego naśladownictwa rzymskiego denara, stwierdzono, że akumulacja ta, podobnie jak analogiczna zlokalizowana na północ od „platformy”, może być powiązana z funkcjonowaniem na badanym obszarze osadnictwa kultury czerniachowskiej.

Ryc. 4. Ogólny widok rumowiska kamiennego na nowo odsłoniętych kwadratach. 

Ryc. 5 Schematyczny zasięg polepy

Ryc. 6 Grzebień kościany (Kultura Czerniachowska), marker przynależności kulturowej mieszkańców Olbii w badanym okresie, koniec III w.

 

Ustalono, że rumowisko kamienne zlokalizowane w kw. 252, 271 i 272, które częściowo udało się zadokumentować i usunąć, zalega na pozostałościach zespołu budowlanego otoczonego od strony zachodniej oraz wschodniej poziomem użytkowym utworzonym z ubitej gliny (ryc. 7). W kw. 252 odsłonięto dwa narożniki pomieszczeń, ograniczonych pozostałościami podmurówek, których poziom użytkowy wyłożony został dużą ilością ceramicznego tłucznia (ryc. 8). Również w tej części wykopu, podobnie jak w kw. 271 i 272, pomiędzy koncentracjami kamiennego rumowiska zalegały znaleziska typowe dla spuścizny materialnej kultury czerniachowskiej, takie jak para kościanych łyżew, fragmenty późnorzymskich naczyń szklanych, czy fragmenty ceramiki gospodarczej (m.in. naczynie zasobowe, amfory, dzbanki, czarki).

Niestety dwudniowe załamanie pogody w ostatnich dniach prac na wykopie pokrzyżowało plany i uniemożliwiło całkowite usunięcie rumowiska. 

Ostatnie dwa dni prac na wykopie poświęcono jego zabezpieczeniu na zimę: całą powierzchnię wykopu przykryto plastikowymi płachtami i przysypano warstwą ziemi. (Ryc. 9)

Ryc. 7 Przypuszczalna lokalizacja dwóch pomieszczeń pod częściowo usuniętym rumowiskiem kamiennym na nowo odsłoniętych kwadratach

Ryc. 8 Przypuszczalne pomieszczenie z podłogą wyłożona ceramicznym tłuczniem. 

Ryc. 9 Prace zabezpieczające na wykopie po zakończeniu sezonu. 

Zabytki wydzielone (wybrane kategorie)

Ceramika

Amfory (importy, markery do datowania stanowiska – przykładowy wybór wylewów)

Materiał z doczyszczania powierzchni kwadratów 210, 211, 230, 231, 250, 251). (j. str.56)

 

Całkowita liczba fragmentów: 518 fragmentów.

niedefiniowalne - 476 fragmenty.

definiowalne - 42 fragmenty:

 

wylewy:

Monachow, Amfory Chios typu III (szerokie szyjki) - 2 fr. Data - ostatnia ćwierć VI - trzecia ćwierć V wieku. przed Chr.

Typ Shelov A - 1 fr. Miejsce produkcji - Heraklea Pontyjska. Data - druga ćwierć - koniec I wieku przed Chr.

Typ Zeest 72 - 1 fr. Miejsce produkcji - Bosfor. Data - koniec II - połowa III wieku. przed Chr.

Typ Zeest 75 - 2 fr Miejsce produkcji - Bosfor. Data - koniec II - połowa III wieku. przed Chr.

Typ Zeest 76 - 1 fr. Miejsce produkcji - Bosfor. Data - koniec II - połowa III wieku. przed Chr.

Typ Zeest 100 - 1 fr. Miejsce produkcji - Synopa. Data - druga połowa IV - początek V wieku. przed Chr.

Typ Abramov, pochówek Charax 33 - 1 fr. Miejsce produkcji - Północny region Morza Czarnego (Półwysep Krymski). Data - druga połowa IV - początek V wieku. przed Chr.

 

Ceramika miejscowa

(markery przynależności kulturowej mieszkańców Olbii w badanym okresie - podsumowanie)

 

Ceramika późnoantyczna stanowiska R-23 (kwadraty 210, 211, 230, 231, 252, 270, 271, 272), oprócz amfor i fragmentów czerwonopolewanej zastawy stołowej, obejmuje ceramikę szaro-glinianą typu Czerniachow, który jest obecny we wszystkich uchwyconych kontekstach stratygraficznych.

Ceramika szarogliniana znaleziona w dużej ilości na wykopie R-23 znajduje analogie w zabytkach kultury Czerniachowskiej - Sântana de Mureș, obecnych powszechnie na terytoriach lasostepu Ukrainy, północno-zachodniego regionu Morza Czarnego, Mołdawii i Rumunii i datowana jest na III - początek V wieku. 

Formy wywodzące się z kontekstów archeologicznych stanowiska R-23 są charakterystyczne dla faz III – V chronologii Kultury Czerniachowskiej, to jest na okres drugiej ćwierci IV – końca lat trzydziestych V wieku. 

 

Szkło

 

Podczas wykopalisk na stanowisku P-23 w 2021 r. odkryto fragmenty naczyń szklanych z I-IV wieku wykonane z przezroczystego szkła, techniką wydmuchiwania do formy i wolnoformowania.

Technikę wydmuchiwania do formy reprezentuje fragment naczynia z kwadratowym dnem z przezroczystego szkła z II-III wieku oraz fragment ścianki kielicha z przezroczystego ­bezbarwnego szkła o charakterystycznym dla naczyń z IV wieku wzorze („plaster miodu”). W północnym rejonie Morza Czarnego analogiczne do znalezisk całe formy pochodzą z zamkniętych kompleksów krymskich typu Ozernoje - Inkerman, gdzie kielichy te są markerami chronologicznymi fazy III (druga-trzecia ćw. IV w.) cmentarzysk w Krymie centralnym i południowo-zachodnim z III-IV wieku. Takie naczynia znane są również w Pantikapajon, Chersonezu, Charaksu.

Technikę wolnoformaowania zidentyfikowano w przypadku 38 fragmentów naczyń stołowych - wylewy, imadła stopki a także uchwyt dzbanka.

Charakterystyczne dla przedmiotów z IV wieku są także fragmenty naczyń wykonanych z przezroczystego szkła o oliwkowym odcieniu. Z tego samego okresu pochodzą fragmenty ścianki dzbanka z lutowanymi krawędziami z przezroczystego jasnozielonego szkła.

Do rzadkości można zaliczyć fragment dna dzbanka wykonanego z przeźroczystego zielonego szkła na pierścieniowej podstawie, ozdobionego 4 ukośnymi wałkami. Dzbanek o podobnej podstawie od połowy do końca IV wieku. znajduje się na rzymskiej nekropolii Mayen (Niemcy) i należy do wytworów warsztatów zachodnich.

Znaleziono również fragmenty szyb okiennych – lecz w tym przypadku trudno o precyzyjne datowanie.

Monety 

(markery chronologiczne i kulturowe stanowiska, na podstawie opracowania dra Piotra Jaworskiego)

 

W sezonie 2021, w trakcie badań archeologicznych na terenie tzw. Rzymskiej Cytadeli w Olbii, prowadzonych w obrębie wykopu R 23, odkryto łącznie 44 monety. Relatywnie duża liczba znalezisk numizmatycznych w porównaniu do poprzedniego sezonu 2018 (8 egz.), zbliżona do liczby monet pozyskanych w pierwszym sezonie badań w roku 2016 (47 egz.), wynika z faktu znaczącego poszerzenia powierzchni wykopu i rozpoczęcia eksploracji na obszarze czterech nowych kwadratów (252, 270, 271, 272).

Pod względem proweniencji w materiale numizmatycznym wyróżnić można trzy podstawowe grupy znalezisk: 

• monety lokalnej mennicy olbijskiej 
• srebrne i brązowe monety rzymskie i rzymsko-prowincjonalne 
• barbarzyńskie naśladownictwo rzymskiego denara 

 

Monety olbijskie, datowane na okres V w. p.n.e.–235 r. n.e., stanowią najliczniejszą (38 egz.) grupę znalezisk numizmatycznych z sezonu 2021. Na ostatnią ćwierć IV w. datowane są dwa egzemplarze monet typu Demeter/klęczący łucznik wcześniej nie występujące w materiale numizmatycznym z wykopu R 23.

 

Wśród monet okresu hellenistycznego dominują wybite w 1 poł. III w. p.n.e. monety typu Borystenes/łuk w kołczanie (3 egz.). Na II i I w. p.n.e. datowane są dwa egzemplarze odkryte w 2021 r. Emisje 2 połowy I w. n.e. i 1 ćw. II w. n.e. reprezentowane są przez 9 monet. W tej grupie większość egzemplarzy została w latach 70. II w. zaopatrzona w kontramarki nominałowe a niektóre w kolejnych dziesięcioleciach poddane zostały fragmentacji (por. uwagi poniżej). Ostatni etap mennictwa Olbii reprezentują dwie brązowe monety prowincjonalne wybite w okresie panowania Sewerów, noszące na awersach podobizny rzymskich cesarzy: Karakalli oraz Aleksandra Sewera (Fig. 1; nr inw. O/2021/R23/52).

Fig. 1. Olbia, brązowa moneta prowincjonalna Aleksandra Sewera, 222–235 n.e.

 

W trakcie badań archeologicznych prowadzonych w roku 2021 w wykopie R 23 odkryto pięć monet reprezentujących mennictwo obce, przede wszystkim rzymsko-miejskie, ale również jeden egzemplarz srebrnej monety pochodzącej z prowincji Kapadocja. Na szczególną uwagę zasługuje sesterc rzymski Antoninusa Piusa z przedstawieniem Fides exercitus trzymającej sztandary wojskowe, o czytelnej wymowie propagandowej skierowanej do armii rzymskiej (Fig. 2; nr inw. O/2021/R23/39). Monetę tę uznać można za świadectwo stacjonowania na terenie Cytadeli w Olbii rzymskiego garnizonu, podobnie jak drachmę Cezarei kapadockiej (Fig. 3; nr inw. O/2021/R23/128), zapewne przywiezioną do Olbii przez żołnierza vexillatio jednego z legionów biorących udział w kampaniach wojennych przeciwko Partom, bądź też stacjonującego wcześniej w Kapadocji lub w jednym z rzymskich fortów zlokalizowanych wzdłuż wybrzeży Kolchidy, w których srebrne monety Cezarei były, obok rzymskich denarów, podstawowym pieniądzem, za pomocą którego realizowano wypłaty żołdu dla armii rzymskiej.

Fig. 2. Rzym, sesterc Antonina Piusa, 155–156 n.e.

 

Fig. 3. Cezarea w Kapadocji, drachma Karakalli, 204/205 n.e.

 

Sezon wykopaliskowy 2021 przyniósł ponadto znaleziska dwóch rzymskich monet wybitych za panowania Sewerów: denara z wyobrażeniem Julii Domny (Fig. 4; nr inw. O/2021/R23/123) oraz denara Karakalli (Fig. 5; nr inw. O/2021/R23/101). Najmłodszą moneta rzymską z III w. odkrytą w wykopie R 23, a także przypuszczalnie najmłodszym znaleziskiem tego typu odkrytym w Olbii, jest zdeprecjonowany antoninian Waleriana I datowany na lata 253–254 n.e. (Fig. 6; nr inw. O/2021/R23/33).

Fig. 4. Rzym, denar Julii Domny, 196–211 n.e.

 

Fig. 5. Rzym, denar Karakalli, 210–213 n.e.

 

Fig. 6. Rzym, antoninian Waleriana I, 253-254 n.e.

 

Cennym znaleziskiem monetarnym sezonu 2021 jest odlewane naśladownictwo denara Antonina Piusa (fig. 7; nr inw. O/2021/R23/37), powstałe najpewniej w kręgu kultury czerniachowskiej. Powstanie tego egzemplarza można datować per analogiam na IV w. n.e.

 Fig. 7. Kultura czerniachowska, odlewane naśladownictwo denara Antonina Piusa z lat 148-149 n.e., IV w.

 

 

***

Zdecydowaną większość monet znaleziono w warstwach archeologicznych, choć trzeba zaznaczyć, że niektóre z monet wydobyte zostały w rezultacie regularnego przeszukiwania hałdy z pomocą wykrywacza metali. W przypadku większości monet znalezionych poza wykopem możliwe było przypisanie ich do poszczególnych jednostek stratygraficznych. Szczególnie interesujące, z uwagi na potencjał datowania kontekstu archeologicznego, wydają się znaleziska monetarne pochodzące z następujących jednostek stratygraficznych:

• kw. 252, j. str. 57:

- moneta brązowa Karakalli. Olbia, 198–202 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/11)

• kw. 252, j. str. 60:

- antoninian Waleriana I. Rzym, 253–254 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/33)

• kw. 270, j. str. 65:

- sesterc Antonina Piusa. Rzym, 155–156 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/39)

- odlewane naśladownictwo barbarzyńskie denara Antonina Piusa, IV w. n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/37)

- moneta brązowa. Olbia, 2 poł. I w. n.e.; kontramarki: kaduceusz, A, Δ (nr inw. pol. O/2021/R23/36)

• kw. 270, j. str. 66:

- denar Julii Domny. Rzym, 196–211 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/123)

- drachma Karakalli. Cezarea w Kapadocji, 204/205 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/128)

- denar Karakalli. Rzym, 210–213 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/101)

- moneta brązowa. Olbia, 2 poł. I w. n.e.; kontramarki: kaduceusz, A (nr inw. pol. O/2021/R23/100)

- moneta brązowa. Olbia, 1 ćw. II w. n.e.; kontramarki: kaduceusz, H (nr inw. pol. O/2021/R23/64)

- 1/2 monety brązowej. Olbia, 1 ćw. II w. n.e.; kontramarka: kaduceusz (nr inw. pol. O/2021/R23/122)

- moneta brązowa Aleksandra Sewera. Olbia, 222–235 n.e. (nr inw. pol. O/2021/R23/52)

• kw. 272, j. str. 62:

- 2/3 monety brązowej. Olbia, 1 ćw. II w. n.e.; kontramarki: kaduceusz, B (nr inw. pol. O/2021/R23/115)

- 1/3 monet brązowej. Olbia, 1 ćw. II w. n.e.; kontramarka: H (nr inw. pol. O/2021/R23/114).

 

            Monety wyżej wymienione tworzą zestaw typowy dla znalezisk z ostatniej, schyłkowej fazy późnoantycznego osadnictwa w Olbii, którą datować można na IV–1 ćw. V w. n.e. Struktura masy monetarnej pozyskanej z warstw z tego okresu, bogatej w materiał zabytkowy wiązany z osadnictwem kultury czerniachowskiej, oprócz monet brązowych datowanych od V w. p.n.e. do 235 r. n.e., pochodzących z mennicy lokalnej, zawiera brązowe i srebrne monety rzymskie datowane na okres Antoninów i Sewerów (2 poł. II i 1 poł. III w. n.e.), z dającym się zaobserwować wysokim udziałem procentowym ostatniej z wymienionych dynastii. Za panowania Septymiusza Sewera i jego następców Olbia włączona została w skład Cesarstwa Rzymskiego jako peryferyjne miasto Mezji Dolnej. W omawianym okresie gospodarka pieniężna Olbii przeżywała poważny kryzys, którego materialnym świadectwem są widoczne w miejscowym mennictwie kilkukrotne próby regulacji struktury nominałowej dokonane w latach siedemdziesiątych II w. i później. Reformy mennictwa polegały głównie na stopniowym obniżaniu wartości poszczególnych nominałów poprzez nanoszenie kontramarek liczbowych na pełnowartościowe egzemplarze znajdujące się w obiegu. W kolejnym etapie, datowanym zapewne na 1 poł. III w., w celu pozyskania szczególnie pożądanych drobnych nominałów zaczęto na masową skalę stosować proceder fragmentacji monet na mniejsze frakcje, który objął zwłaszcza brązy olbijskie wybite w 2 poł. I w. i na początku II w., w tym egzemplarze kontramarkowane, ale również wybrane grupy monet starszych, być może nawet hellenistycznych. Otwartym pozostaje wciąż pytanie o kres obiegu monetarnego w Olbii i stopień upieniężnienia miejscowej gospodarki w IV i początku V w. W tym kontekście niezwykle ważną grupę znalezisk stanowią odlewane naśladownictwa denarów rzymskich odkryte w wykopie R 23, stanowiące niejako „metrykę” Kultury Czerniachowskiej.

 

Podsumowanie

 

Kampania prowadzona w Olbii Pontyjskiej w 2021 r. potwierdziła wcześniejsze ustalenia dotyczące przesunięcia momentu jej opuszczenia przez ostatnich mieszkańców z okresu inwazji Hunów (375 r.) na pierwszą połowę V w. a także silne związki kulturowe jej mieszkańców z Kulturą Czerniachowską (Twardecki, Bujskich, 2021). Jednocześnie nabyta podczas wcześniejszych kampanii znajomość stanowiska oraz kwerendy – zwłaszcza raportów z wcześniejszych prac wykopaliskowych prowadzonych w najbliższej okolicy – a także możliwość pozyskania w większym niż poprzednio stopniu wsparcia ze strony praktykantów z ukraińskich uczelni, pozwoliły na odsłonięcie 4 nowych kwadratów i znaczne powiększenie naszej wiedzy na temat kompleksu architektonicznego jaki częściowo został odsłonięty w latach 2017-2018. Załamanie pogody w ostatnich dniach kampanii wykopaliskowej nie pozwoliło na usuniecie rumowiska kamiennego przykrywającego nowoodkryte pomieszczenia, ale już teraz można stwierdzić, że mamy do czynienia z obszernym kompleksem mieszkalno– produkcyjnym. Niemniej jednak dopiero rezultaty prac w kolejnych sezonach powinny pomóc w pełni zrozumieć jego pierwotne przeznaczenie. 

Bibliografia

 

Twardecki A., Bujskich A., 2021, Chernyakov Culture in Olbia Pontica in the light of Polish-Ukrainian excavations 2016-2018, Sprawozdania Archeologiczne, ss. 251-273.